Մարկ Զախարով. «Պատմության մեջ չունենք այնպիսի կետ, որի մեջ կցանկանայինք հայտնվել»11.04.2013
Ընթացիկ` 87-րդ թատերաշրջանում Մոսկվայի Լենիյան կոմերիտմիության պետական թատրոնում («Լենկոմ»-ում) հանդիսատեսին ներկայացվեց Արիստոֆանի և Չեխովի մոտիվներով բեմականացված «Երկնային Ճամփորդ» ներկայացումը: Այս նոր աշխատանքի մասին խոսելով` թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Մարկ Զախարովը խոստովանել է, որ բեմադրության մեջ արտացոլվել է իր ներկա տրամադրությունը:
Ինչու ՞ այդ տրամադրությունը այնքան էլ ուրախ չի, ինչպիսի ՞ կանխազգացումներ են այսօր անհանգստացնում իրեն: Այդ մասին ռեժիսորը պատմել է «teatral-online.ru»-ին 2013թ.-ի սեպտեմբերի 8-ին կայացած Մոսկվայի քաղաքապետի արտահերթ ընտրությունների նախօրեին:
- Մարկ Անատոլևիչ, Ռուսաստանում աշունը նախընտրական ժամանակաշրջան է, որտեղ այս կամ այն ձևով երևան են եկել նաև արվեստի շատ գործիչներ: Ձեր մասնակցությունն այդ իրարանցման մեջ աննկատ էր: Ինչո՞վ եք դա բացատրում:
- Գիտե՞ք, դա այնքան էլ այդպես չէ: Ես, այնուամենայնիվ, հայտնվեցի Սոբյանինի (այսօր արդեն` Մոսկվայի ընտրված քաղաքապետի - «ԹԱԳԼՈՒՐ») շտաբի կազմում` նրա ցանկությամբ: Նա մշակութային մտավորականներից ընտրել էր ինձ, Տաբակովին, Շահնազարովին, Շվիդկոյին:
- Բայց դուք, այնուամենայնիվ, այնքան էլ ակնհայտ չէիք երևում:
- Ես աշխատում էի դրանում այնքան էլ շատ չմասնակցել, թեև պետք է ասեմ, որ Սերգեյ Սոբյանինի ծրագրի մի դրույթ ինձ անձամբ շատ էր ուրախացնում: Նա հայտարարել է, որ ինքը ցանկանում է «որպեսզի ընտրությությունները լինեն թափանցիկ և ազնիվ»: Նշանակում է, որ մեր պատմության ինչ-որ մի փուլում ընտրությունները անցել են անազնիվ և ոչ թափանցիկ: Եվ եթե այդ երևույթի դեմ պայքարը լինի ակտիվ, եթե ընտրատեղամասերը լինեն առանց կարուսելների և այլ խարդախությունների, ապա դա լավ ներդրում է մեր քաղաքական ապագայի համար:
- Այսինքն մենք կրկին խոսում ենք ապագայի ՞ մասին:
- Անշուշտ: Չէ ՞ որ մեր քաղաքական ներկան կապված է սահմանափակող կասկածներով ու մտորումներով: Եվ դա արդեն գաղտնիք չէ: Այդ մասին բազմիցս գրել է նաև «Новые Известия»-ն: Գիտե՞ ք, երբ ես Նյու-Յորքում էի, ապա այն իմ վրա շշմեցուցիչ գեղեցիկ տպավորություն թողեց: Նույնը` Փարիզը, Հռոմը: Իսկ Ֆինլանդյան վիրավորանք է առաջացնում: Հենց կտրում ես սահմանը, հանդիպում ես նույն մոծակներին, նույն սոճենիններին և, ինչ-որ հեռավոր ձևով, Հելսինկին հիշեցնում է Պետերբուրգը… Բայց նրանց կյանքի որակը բոլորովին այլ է: Ծովափին ես տեսա ցերեկային շուկան և անվերջանալի վաճառասեղաններ` իրենց թարմ ձկնեղենով: Մտածում ես. «Որտեղի՞ց են այդ ամենը նրանք վերցնում: Հավանաբար Բալթիկ ծովից, ինչպես և մենք: Բայց ինչու՞ է այդ նույն ձուկը նրանց մոտ այդքան թարմ: Դրանց նայում են, հոտոտում, գնում…»: Այնտեղ շատ հիանալի ժամանակակից ճարտարապետություն կա, որն առանց իրենը պարտադրելու գտնվում է հին շենքերի կողքին: Վիրտուոզ է մտածված լանդշաֆտը: Ոչ մի ավելորդություն: Եվ այդ որակյալ կյանքը գտնվում է մեր կողքին, ուղղակի քթի տակ: Ես սկսեցի մտածել, դե, այո, բացի հավատից, ֆիներին համախմբել է սահմանադրությունը, որը նանք որոշ երկրներից ավելի շուտ են ստացել: Գումարած ֆիննական պատերազմը: Այդ ամենը ձևավորել է ազգին: Այն դարձել է նպատակամղված, հավաք, ձևավորվել է ազգային արժանապատվության և սեփական ինքնիշխանության զգացումը, որը, ավաղ մեզանում չկա:
- Բայց, հավանաբար, կարևոր է նաև, որ իրենց Սահմանադրությունը նրանք ամեն անգամ չեն հարմարեցրել իրենց հերթական առաջնորդի համար:
- Այո, Դուք ճիշտ եք: Ընդհանրապես, առողջ քաղաքական կլիման շատ է նպաստում ազգի համախմբանը: Այսօր մեզանում նույնպես ազգի համախմբման կոչեր են հնչում, լսելի են վերածննդի մասին խոսակցություններ: Սակայն անձամբ ինձ այդ խոսակցությունները վախեցնում են: Ախր, մենք երկրի պատմության մեջ չունենք այնպիսի կետ, որի մեջ կցանկանայինք հայտնվել` որպեսզի վերածնվեինք: Այնպես որ, եթե մեր ճակատին գրված է «վերածնվել» և ձևավորել իրական ազգային միասնություն, ապա այդ ամենը դեռ գտնվում է հեռու ապագայում: Ռուսական ճանապարհը շատ առանձնահատուկ է: Մենք հաճախ չենք կարողանում գլուխ հանել մեր սեփական ավանդույթներից, մենթալիտետից, սեփական պատմությունից… Իսկ պատմություն պարտադիր պետք է իմանալ, որպեսզի չթիավարես այն թիերով, որոնցով մենք անվերջ թիավարում ենք: Պատմության իմացությունը այն բանի գրավականն է, որ ապագայում ամեն ինչ այլ է լինելու և որտեղ մենք հասնելու ենք, այսօր դեռ մեր համար գոյություն չունեցող օրհնյալ և լուսավոր արդյունքներին:
- Ձեր գործընկերներից մեկը նույնպես խոսելով ազգի միասնականության մասին, այն մտքին է հանգել, որ ազգը կարող է վերագտնվել թատրոնում: Այդ խոսքերը կարելի՞ է վերագրել նաև «Լենկոմ»-ին:
- Ոչ, ես չէի վերագրի: Արդեն ասելու փորձեր եղել են, որ թատրոնը կարող է փոխարինել եկեղեցուն կամ համալսարանական ամբիոնին: Սակայն, բոլոր այդ դատողությունները օբյեկտիվ չեն, քանի որ թատրոնին վերագրում են այնպիսի որակներ, որոնք իրականում այն չունի: Այո, կարելի է իրականությունից հեռանալ, ինչ-որ կերպ պատսպարվել բեմական տարածքում և հասնել որոշակի գեղագիտական և, երևի թե նաև` սոցիալական բնույթի ուրախությունների: Սակայն, ասել, որ դա կարող է փոխարինել ազգին միավորող ձգտմանը կամ համախմբմանը, կարծում եմ, չի կարելի:
- Իդեպ, կապված այդ հարցի հետ: Դմիտրի Մեդվեդևը 6,8 մլրդ ռուբլի է առանձնացրել ազգին միավորող ծրագիր ստեղծելու համար: Ձեր կարծիքով ինչից պետք է սկսել:
- Ես կարծում եմ, որ ամեն ինչ լուսավորության մեջ է: Մենք պետք է կրթենք մարդկանց, նրանց պատմենք ճշմարտությունը: Չէ՞ որ այնքան շատ հիմարություններ են կատարվում շուրջ բոլորը: Օրինակ, հանկարծ պարզ է դարձել, որ շատերը Ստալինին համարում են երկրի ողջ պատմության ընթացքում լավագույն կառավարիչը: Թեև ոչ այնքան վաղ անցյալում այդպիսի մոտեցումը անհնար էր թվում: Կան նաև սոցիալական հետազոտությունների արդյունքներ: Շատերին թվում է, որ Սովետական Միությունում կյանքը հիանալի էր և գեղեցիկ: Այդ ամենն, անշուշտ, բխում է մեր սարսափելի պատմությունը չիմանալուց, որի մասին կամ լռում են, կամ էլ` ցուցադրում են խաբուսիկ տեսադաշտից: Ես չեմ կարծում, որ թատրոնը կարող է այդ բացթողումը միայնակ լցնել: Իսկ լուսավորությունը ամբողջությամբ դա կարող է անել: Բայց դրա համար, այնտեղ, թատրոնից բացի, պետք է ներառվեն կոնսերվատորիան, գրադարանները, մեդիա կենտրոնները, տարբեր գործող ինստիտուտները և այլն:
- Դուք ունե՞ք այնպիսի զգացում, որ թատրոնը մի փոքր իրեն մեկուսացնում է այն մշուշապատ ժամանակից, որը գտնվում է պատուհանից դուրս:
- Զգացումը կա: Այլ բան է, որ բոլոր ռեժիսորների փոխարեն չեմ կարող պատասխանել: Անձամբ ես գտնում եմ, որ մեր մռայլ իրականաությունն ինչ-որ կերպ պետք է մտնի ներկայացումների մեջ: Սակայն դա պետք է արվի շատ տակտով և չափաբաժիններով: Լենկոմյան ներկայացումը չպետք է կրի հրապարակախոսական, կտրուկ սկանդալային բնույթ: Դա ինձ դուր չի գալիս, քանի որ ոչ ամբողջությամբ է մտնում թատրոնի դերակատարման մեջ: Դրա համար կա ժուռնալիստիկա, սոցիոլոգիա, քաղաքագիտություն: Իսկ թատրոնն, այնուամենայնիվ, զբաղվում է մարդկային հարաբերություններով, մարդկային բնավորություններով, սոցիալական, սիրային, տնային հիմնախնդիրներով… Իմ համար կարևոր է վերլուծել սեփական կյանքս, զբաղվել ինքնագիտակցությամբ` դեպի որը գնալու կոչ էր անում Բերդյաևը: Հասկանալ, թե ո՞ր քառակուսիների վրա ես ոտքդ դրել, ո՞րը չարժեր անել, իսկ ո՞րն է քո ճանապարհը…
- Վերջին տարիներին Մոսկվայի թատրոնների պրեմիերաներից ինչ-որ բան Ձեզ ուրախացրե՞լ է:
- Ինձ շատ է դուր եկել Պուշկինի թատրոնում Եվգենի Պիսարևի բեմադրություններից մեկը և այդ նույն բեմում Բուտուսովի բեմադրած «Բարի մարդը Սեզուանից» ներկայացումը: Եվ հետո, ես իմ համար բացահայտել եմ Կոնստանտին Բոգոմոլովին: Ինձ դուր է գալիս այդ ռեժիսորն իր արած սատանայությամբ, որը նա թույլ տվեց «МХТ»-ում բեմադրված «Իդեալական ամուսինը» ներկայացման մեջ: Վերջերս ես նրան հրավիրեցի մեր թատրոն: Ճիշտ է, ես բեմադրության անվանումը չեմ կարող ասել, քանի որ այսօր հեղինակային իրավունքի հարցերը հասել են մինչև վտանգավոր եզրագծի: Կոնստանտինն, օրինակ, առաջարկեց, բեմադրել «Վարպետն ու Մարգարիտան», սակայն պարզվեց, որ թատրոնը պարտավոր է վճարել այդ գործի իրավատիրոջը հսկայական գումար, եթե մենք դույզն ինչ շեղվենք սկզբնաղբյուրից: Իսկ ներկայացումը վերածել գրական երեկույթի, մեր խնդիրը չէ: Այդ ժամանակ մենք որոշեցինք, որ Բոգոմոլովը պետք է բեմադրի Սորոկինի «Օպրիչնիկի օրը», ինչի վրա էլ սկսեցինք աշխատել, գրեցինք բեմադրության պատկերաշարը: Սակայն, հանկարծ, Սորոկինը սկսեց նամակներ ուղարկել պրոդյուսերներին, տնօրինությանը, ինձ: Նա գրում էր, որ կտրուկ դեմ է, որ իր ներկայացումը բեմադրվի «Լենկոմ»-ում: Այնպես որ, մենք Կոնստանտինի հետ գտնվում ենք որոնումների մեջ` այնքան, որքանով բարդացել է ամեն ինչ հեղինակների հետ:
- Ստիպված պետք է վերադառնալ Էվրիպիդեսին ու Եզոպոսին, նույնիսկ այդտեղ պահպանելով զգուշություն:
- Ես էլ այդպիսի զգացում ունեմ: Ինչ-որ ժամանակ մենք բեմադրել էինք Գրիգորի Գորինի «Հոգեհանգստյան աղոթք»-ը: Կարծում եմ, որ, եթե մենք հիմա այդ ներկայացումը վերականգնենք, ապա, միևնույնն է, կհայտնվեր մի մարդ, ում պատկանում է հեղինակային իրավունքը:
- Ի դեպ, այդ ֆոնի վրա արժե նշել մեկ այլ միտում. «Լենկոմ»-ը շատ հոգատար է իր ներկայացումների նկատմամբ, վերականգնում է դրանք, կատարելագործում է դրանք: Իսկ Ձեր մեջ երբևէ ցանկություն չի առաջացել պատասխանել այն «խորհրդատուներին», ովքեր այս կամ այն մեծ արտիստի հեռանալուց հետո խոսել են ներկայացումը հանելու մասին:
- Ցանկություն եղել է, սակայն երբեք չեմ պատասխանել: Ողբերգական ավտովթարից հետո, որում հայտնվել էր Նիկոլայ Պետրովիչ Կարաչենցևը, ես բոլոր կողմերից լսում էի, որ «Յունոնան և Ավոսը» պետք է հանել խաղացանկից, որ ոչ մեկը այնպես չի խաղա, ինչպես Կարաչենցովը: Ես վերջին մտքի հետ համաձայն եմ: Կարաչենցևը ծնված էր այդ դերի համար: Բայց ինձ կանգնեցրեց այն, որ «Յունոնան և Ավոսը» շատ տաղանդավոր ստեղծագործություն է, ժամանակակից օպերա: Եթե ստեղծագործական գործունեությունը դադարեցնում են Կոզլովսկին, Լեմեշևը, Կարուզոն կամ Շալյապինը, ապա վիշտը պատում է մարդկանց, սակայն խաղացանկը մնում է: Իհարկե, ոչ մեկը, ինչպես Լեմեշևը չի կարող երգել «Ու՞ր, ու՞ր Դուք հեռացաք », բայց խաչ դնել ստեղծագործության վրա, չի կարելի: Այդ իսկ պատճառով «Յունոնան և Ավոսը», այնուամենայնիվ, ես պահպանեցի: Իսկ, ընդհանրապես, Դուք ճիշտ եք: Վերջին տասը տարիներին «խորհրդատուները» առանձնակի շատացել են: Մենք կորցրինք Գորինին, Աբդուլովին, Յանկովսկուն և «Լենկոմ»-ը կառուցող էլի մի շարք փայլուն շինարարների և միշտ լսվում է , որ «Լենկոմ»-ը արդեն առաջվանը չէ: Իրոք, մեր համար այնքան էլ հեշտ փուլի մեջ չենք այսօր: Բայց գիտե՞ք, ինձ ուրախացնում է մեր երիտասարդությունը, որը վերցրել է մեր խաղացանկը և թատրոնը առաջ է տանում:
- Հարցազրույցներում դուք մեկ անգամ չի, որ նշել եք, որ Ձէր ամենամերձավոր զինակիցը Գրիգորի Գորինն էր:
- Այո, նա հաճախ էր ինձ սթափեցնում. «Մարկ, դե ի՞նչ ես դու անում: Այս ի՞նչ անճաշակություն է: Չե՞ս ամաչում, որ այդպիսի տեսարան ես ներկայացման մեջ դնում»: Իսկ հիմա, առանց նրա ես զգում եմ ներքին անհարմարություն, քանի որ չկա այդպիսի մոտ անձնավորությունը:
- Իսկ մի՞թե Ալեքսանդրա Մարկովնան Ձեզ այդպես չի կարող ասել:
- Ոչ, ի՞նչ եք ասում: Նա գտնում է, որ ես հանճար եմ: Ճիշտ այնպես, ինչպես թատերական վարիչները, որոնք գիտեն, որ եղել է Ստանիսլավսկին և նրանից անմիջապես հետո` ես:
- Հինգ տարի առաջ, թատերախմբի հավաքի ժամանակ դուք ասել եք, որ արդեն հասել եք որոշակի տարիքի (2013թ.- հոկտեմբերին լրացավ Մարկ Զախարովի 80-ամյակը - «ԹԱԳԼՈՒՐ»), որից հետո քեզ ուղղված յուրաքանչյուր հաճոյախոսություն կընկալվի որպես ակնարկ: Անցած 5 տարում նման հաճոյախոսություններ եղե՞լ են:
- Դրանք ավելի շատ չեն դարձել: Դա հաստատ է: Սակայն, հիմա, կապված «Երկնային ճամփորդների» հետ կրկին երևացել են բարձր հնչեղության բառեր: Բայց ես չեմ կարող ասել, որ դրանք ակնարկներով հաճոյախոսություններ են: Դրանց հաջորդել է նաև քննադատությունը, որն, անշուշտ, ինձ ուրախացնում է:
- Դուք երբեք ստորաքարշություն չեք արել իշխանության առաջ, սակայն «բոլոր ժամանակների առաջնորդի արահետը չի խոտածածկվում»: Ինչո՞վ եք դա բացատրում:
- Դժվար է ասել: Ես, իհարկե ուրախացա, որ եկավ Մեդվեդևը: Այս պատերի մեջ եղել են Պուտինը, Ելցինը և Գորբաչյովը: Բայց ինչպես պատասխանել Ձեր հարցին: Գիտեք, ես միշտ հիշում եմ, որ Կոնստատնտին Սերգեևիչ Ստանիսլավսկին միանման հուզվում էր, երբ թատրոն էր գալիս Մեծ իշխանը կամ Կլիմենտ Եֆրեմովիչ Վորոշիլովը: Նա արտահայտում էր միանման զգացումներ միանման հուզումներ: Իմ մոտ էլ է այդպես: Ճիշտ է սովետական ժամանակ այլ միտում կար: Հենց որ «Լենկոմ» էր ժամանում կառավարության որևէ պաշտոնյա, նրան շուտով ազատում էին աշխատանքից… Երևի դա համընկել է, սակայն ինչ-որ տեղ ես կարդացել եմ, որ թատրոնի շենքը գտնվում է շատ ուժեղ էներգետիկ կետում և, հավանաբար, այն ունի ինչ-որ մետաֆիզիկա, ինչ-որ հանելուկային բան իր պատերի մեջ: Ո՞վ չի միայն այստեղ աչքի ընկել: Մի անգամ Լուժկովը թռուցիկ և շատ մտերիմ առաջարկեց ինձ տեղափոխվել մեկ այլ շենք. «Մարկ, մենք հիմա նորոգել ենք Օրդինկայի վրա գտնվող «Փոքր թատրոնի» շենքը: Այնտեղ ամեն ինչ պատրաստ է: Արի «Լենկոմ»-ը տեղափոխիր այնտեղ, իսկ այստեղ մենք կհիմնանորոգենք, կկառուցենք հսկայական ստորգետնյա հարկ, կկառուցենք հարկեր նաև վերևից»: Ես ասացի. «Ի՞նչ եք ասում, շնորհակալություն, կարիք չկա, մենք այստեղ դեռ կաշխատենք»: Եթե այն ժամանակ համաձայնվեի, հիմա այստեղ այս թատրոնը չէր լինի:
Ընթացիկ` 87-րդ թատերաշրջանում Մոսկվայի Լենիյան կոմերիտմիության պետական թատրոնում («Լենկոմ»-ում) հանդիսատեսին ներկայացվեց Արիստոֆանի և Չեխովի մոտիվներով բեմականացված «Երկնային Ճամփորդ» ներկայացումը: Այս նոր աշխատանքի մասին խոսելով` թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Մարկ Զախարովը խոստովանել է, որ բեմադրության մեջ արտացոլվել է իր ներկա տրամադրությունը:
Ինչու ՞ այդ տրամադրությունը այնքան էլ ուրախ չի, ինչպիսի ՞ կանխազգացումներ են այսօր անհանգստացնում իրեն: Այդ մասին ռեժիսորը պատմել է «teatral-online.ru»-ին 2013թ.-ի սեպտեմբերի 8-ին կայացած Մոսկվայի քաղաքապետի արտահերթ ընտրությունների նախօրեին:
- Մարկ Անատոլևիչ, Ռուսաստանում աշունը նախընտրական ժամանակաշրջան է, որտեղ այս կամ այն ձևով երևան են եկել նաև արվեստի շատ գործիչներ: Ձեր մասնակցությունն այդ իրարանցման մեջ աննկատ էր: Ինչո՞վ եք դա բացատրում:
- Գիտե՞ք, դա այնքան էլ այդպես չէ: Ես, այնուամենայնիվ, հայտնվեցի Սոբյանինի (այսօր արդեն` Մոսկվայի ընտրված քաղաքապետի - «ԹԱԳԼՈՒՐ») շտաբի կազմում` նրա ցանկությամբ: Նա մշակութային մտավորականներից ընտրել էր ինձ, Տաբակովին, Շահնազարովին, Շվիդկոյին:
- Բայց դուք, այնուամենայնիվ, այնքան էլ ակնհայտ չէիք երևում:
- Ես աշխատում էի դրանում այնքան էլ շատ չմասնակցել, թեև պետք է ասեմ, որ Սերգեյ Սոբյանինի ծրագրի մի դրույթ ինձ անձամբ շատ էր ուրախացնում: Նա հայտարարել է, որ ինքը ցանկանում է «որպեսզի ընտրությությունները լինեն թափանցիկ և ազնիվ»: Նշանակում է, որ մեր պատմության ինչ-որ մի փուլում ընտրությունները անցել են անազնիվ և ոչ թափանցիկ: Եվ եթե այդ երևույթի դեմ պայքարը լինի ակտիվ, եթե ընտրատեղամասերը լինեն առանց կարուսելների և այլ խարդախությունների, ապա դա լավ ներդրում է մեր քաղաքական ապագայի համար:
- Այսինքն մենք կրկին խոսում ենք ապագայի ՞ մասին:
- Անշուշտ: Չէ ՞ որ մեր քաղաքական ներկան կապված է սահմանափակող կասկածներով ու մտորումներով: Եվ դա արդեն գաղտնիք չէ: Այդ մասին բազմիցս գրել է նաև «Новые Известия»-ն: Գիտե՞ ք, երբ ես Նյու-Յորքում էի, ապա այն իմ վրա շշմեցուցիչ գեղեցիկ տպավորություն թողեց: Նույնը` Փարիզը, Հռոմը: Իսկ Ֆինլանդյան վիրավորանք է առաջացնում: Հենց կտրում ես սահմանը, հանդիպում ես նույն մոծակներին, նույն սոճենիններին և, ինչ-որ հեռավոր ձևով, Հելսինկին հիշեցնում է Պետերբուրգը… Բայց նրանց կյանքի որակը բոլորովին այլ է: Ծովափին ես տեսա ցերեկային շուկան և անվերջանալի վաճառասեղաններ` իրենց թարմ ձկնեղենով: Մտածում ես. «Որտեղի՞ց են այդ ամենը նրանք վերցնում: Հավանաբար Բալթիկ ծովից, ինչպես և մենք: Բայց ինչու՞ է այդ նույն ձուկը նրանց մոտ այդքան թարմ: Դրանց նայում են, հոտոտում, գնում…»: Այնտեղ շատ հիանալի ժամանակակից ճարտարապետություն կա, որն առանց իրենը պարտադրելու գտնվում է հին շենքերի կողքին: Վիրտուոզ է մտածված լանդշաֆտը: Ոչ մի ավելորդություն: Եվ այդ որակյալ կյանքը գտնվում է մեր կողքին, ուղղակի քթի տակ: Ես սկսեցի մտածել, դե, այո, բացի հավատից, ֆիներին համախմբել է սահմանադրությունը, որը նանք որոշ երկրներից ավելի շուտ են ստացել: Գումարած ֆիննական պատերազմը: Այդ ամենը ձևավորել է ազգին: Այն դարձել է նպատակամղված, հավաք, ձևավորվել է ազգային արժանապատվության և սեփական ինքնիշխանության զգացումը, որը, ավաղ մեզանում չկա:
- Բայց, հավանաբար, կարևոր է նաև, որ իրենց Սահմանադրությունը նրանք ամեն անգամ չեն հարմարեցրել իրենց հերթական առաջնորդի համար:
- Այո, Դուք ճիշտ եք: Ընդհանրապես, առողջ քաղաքական կլիման շատ է նպաստում ազգի համախմբանը: Այսօր մեզանում նույնպես ազգի համախմբման կոչեր են հնչում, լսելի են վերածննդի մասին խոսակցություններ: Սակայն անձամբ ինձ այդ խոսակցությունները վախեցնում են: Ախր, մենք երկրի պատմության մեջ չունենք այնպիսի կետ, որի մեջ կցանկանայինք հայտնվել` որպեսզի վերածնվեինք: Այնպես որ, եթե մեր ճակատին գրված է «վերածնվել» և ձևավորել իրական ազգային միասնություն, ապա այդ ամենը դեռ գտնվում է հեռու ապագայում: Ռուսական ճանապարհը շատ առանձնահատուկ է: Մենք հաճախ չենք կարողանում գլուխ հանել մեր սեփական ավանդույթներից, մենթալիտետից, սեփական պատմությունից… Իսկ պատմություն պարտադիր պետք է իմանալ, որպեսզի չթիավարես այն թիերով, որոնցով մենք անվերջ թիավարում ենք: Պատմության իմացությունը այն բանի գրավականն է, որ ապագայում ամեն ինչ այլ է լինելու և որտեղ մենք հասնելու ենք, այսօր դեռ մեր համար գոյություն չունեցող օրհնյալ և լուսավոր արդյունքներին:
- Ձեր գործընկերներից մեկը նույնպես խոսելով ազգի միասնականության մասին, այն մտքին է հանգել, որ ազգը կարող է վերագտնվել թատրոնում: Այդ խոսքերը կարելի՞ է վերագրել նաև «Լենկոմ»-ին:
- Ոչ, ես չէի վերագրի: Արդեն ասելու փորձեր եղել են, որ թատրոնը կարող է փոխարինել եկեղեցուն կամ համալսարանական ամբիոնին: Սակայն, բոլոր այդ դատողությունները օբյեկտիվ չեն, քանի որ թատրոնին վերագրում են այնպիսի որակներ, որոնք իրականում այն չունի: Այո, կարելի է իրականությունից հեռանալ, ինչ-որ կերպ պատսպարվել բեմական տարածքում և հասնել որոշակի գեղագիտական և, երևի թե նաև` սոցիալական բնույթի ուրախությունների: Սակայն, ասել, որ դա կարող է փոխարինել ազգին միավորող ձգտմանը կամ համախմբմանը, կարծում եմ, չի կարելի:
- Իդեպ, կապված այդ հարցի հետ: Դմիտրի Մեդվեդևը 6,8 մլրդ ռուբլի է առանձնացրել ազգին միավորող ծրագիր ստեղծելու համար: Ձեր կարծիքով ինչից պետք է սկսել:
- Ես կարծում եմ, որ ամեն ինչ լուսավորության մեջ է: Մենք պետք է կրթենք մարդկանց, նրանց պատմենք ճշմարտությունը: Չէ՞ որ այնքան շատ հիմարություններ են կատարվում շուրջ բոլորը: Օրինակ, հանկարծ պարզ է դարձել, որ շատերը Ստալինին համարում են երկրի ողջ պատմության ընթացքում լավագույն կառավարիչը: Թեև ոչ այնքան վաղ անցյալում այդպիսի մոտեցումը անհնար էր թվում: Կան նաև սոցիալական հետազոտությունների արդյունքներ: Շատերին թվում է, որ Սովետական Միությունում կյանքը հիանալի էր և գեղեցիկ: Այդ ամենն, անշուշտ, բխում է մեր սարսափելի պատմությունը չիմանալուց, որի մասին կամ լռում են, կամ էլ` ցուցադրում են խաբուսիկ տեսադաշտից: Ես չեմ կարծում, որ թատրոնը կարող է այդ բացթողումը միայնակ լցնել: Իսկ լուսավորությունը ամբողջությամբ դա կարող է անել: Բայց դրա համար, այնտեղ, թատրոնից բացի, պետք է ներառվեն կոնսերվատորիան, գրադարանները, մեդիա կենտրոնները, տարբեր գործող ինստիտուտները և այլն:
- Դուք ունե՞ք այնպիսի զգացում, որ թատրոնը մի փոքր իրեն մեկուսացնում է այն մշուշապատ ժամանակից, որը գտնվում է պատուհանից դուրս:
- Զգացումը կա: Այլ բան է, որ բոլոր ռեժիսորների փոխարեն չեմ կարող պատասխանել: Անձամբ ես գտնում եմ, որ մեր մռայլ իրականաությունն ինչ-որ կերպ պետք է մտնի ներկայացումների մեջ: Սակայն դա պետք է արվի շատ տակտով և չափաբաժիններով: Լենկոմյան ներկայացումը չպետք է կրի հրապարակախոսական, կտրուկ սկանդալային բնույթ: Դա ինձ դուր չի գալիս, քանի որ ոչ ամբողջությամբ է մտնում թատրոնի դերակատարման մեջ: Դրա համար կա ժուռնալիստիկա, սոցիոլոգիա, քաղաքագիտություն: Իսկ թատրոնն, այնուամենայնիվ, զբաղվում է մարդկային հարաբերություններով, մարդկային բնավորություններով, սոցիալական, սիրային, տնային հիմնախնդիրներով… Իմ համար կարևոր է վերլուծել սեփական կյանքս, զբաղվել ինքնագիտակցությամբ` դեպի որը գնալու կոչ էր անում Բերդյաևը: Հասկանալ, թե ո՞ր քառակուսիների վրա ես ոտքդ դրել, ո՞րը չարժեր անել, իսկ ո՞րն է քո ճանապարհը…
- Վերջին տարիներին Մոսկվայի թատրոնների պրեմիերաներից ինչ-որ բան Ձեզ ուրախացրե՞լ է:
- Ինձ շատ է դուր եկել Պուշկինի թատրոնում Եվգենի Պիսարևի բեմադրություններից մեկը և այդ նույն բեմում Բուտուսովի բեմադրած «Բարի մարդը Սեզուանից» ներկայացումը: Եվ հետո, ես իմ համար բացահայտել եմ Կոնստանտին Բոգոմոլովին: Ինձ դուր է գալիս այդ ռեժիսորն իր արած սատանայությամբ, որը նա թույլ տվեց «МХТ»-ում բեմադրված «Իդեալական ամուսինը» ներկայացման մեջ: Վերջերս ես նրան հրավիրեցի մեր թատրոն: Ճիշտ է, ես բեմադրության անվանումը չեմ կարող ասել, քանի որ այսօր հեղինակային իրավունքի հարցերը հասել են մինչև վտանգավոր եզրագծի: Կոնստանտինն, օրինակ, առաջարկեց, բեմադրել «Վարպետն ու Մարգարիտան», սակայն պարզվեց, որ թատրոնը պարտավոր է վճարել այդ գործի իրավատիրոջը հսկայական գումար, եթե մենք դույզն ինչ շեղվենք սկզբնաղբյուրից: Իսկ ներկայացումը վերածել գրական երեկույթի, մեր խնդիրը չէ: Այդ ժամանակ մենք որոշեցինք, որ Բոգոմոլովը պետք է բեմադրի Սորոկինի «Օպրիչնիկի օրը», ինչի վրա էլ սկսեցինք աշխատել, գրեցինք բեմադրության պատկերաշարը: Սակայն, հանկարծ, Սորոկինը սկսեց նամակներ ուղարկել պրոդյուսերներին, տնօրինությանը, ինձ: Նա գրում էր, որ կտրուկ դեմ է, որ իր ներկայացումը բեմադրվի «Լենկոմ»-ում: Այնպես որ, մենք Կոնստանտինի հետ գտնվում ենք որոնումների մեջ` այնքան, որքանով բարդացել է ամեն ինչ հեղինակների հետ:
- Ստիպված պետք է վերադառնալ Էվրիպիդեսին ու Եզոպոսին, նույնիսկ այդտեղ պահպանելով զգուշություն:
- Ես էլ այդպիսի զգացում ունեմ: Ինչ-որ ժամանակ մենք բեմադրել էինք Գրիգորի Գորինի «Հոգեհանգստյան աղոթք»-ը: Կարծում եմ, որ, եթե մենք հիմա այդ ներկայացումը վերականգնենք, ապա, միևնույնն է, կհայտնվեր մի մարդ, ում պատկանում է հեղինակային իրավունքը:
- Ի դեպ, այդ ֆոնի վրա արժե նշել մեկ այլ միտում. «Լենկոմ»-ը շատ հոգատար է իր ներկայացումների նկատմամբ, վերականգնում է դրանք, կատարելագործում է դրանք: Իսկ Ձեր մեջ երբևէ ցանկություն չի առաջացել պատասխանել այն «խորհրդատուներին», ովքեր այս կամ այն մեծ արտիստի հեռանալուց հետո խոսել են ներկայացումը հանելու մասին:
- Ցանկություն եղել է, սակայն երբեք չեմ պատասխանել: Ողբերգական ավտովթարից հետո, որում հայտնվել էր Նիկոլայ Պետրովիչ Կարաչենցևը, ես բոլոր կողմերից լսում էի, որ «Յունոնան և Ավոսը» պետք է հանել խաղացանկից, որ ոչ մեկը այնպես չի խաղա, ինչպես Կարաչենցովը: Ես վերջին մտքի հետ համաձայն եմ: Կարաչենցևը ծնված էր այդ դերի համար: Բայց ինձ կանգնեցրեց այն, որ «Յունոնան և Ավոսը» շատ տաղանդավոր ստեղծագործություն է, ժամանակակից օպերա: Եթե ստեղծագործական գործունեությունը դադարեցնում են Կոզլովսկին, Լեմեշևը, Կարուզոն կամ Շալյապինը, ապա վիշտը պատում է մարդկանց, սակայն խաղացանկը մնում է: Իհարկե, ոչ մեկը, ինչպես Լեմեշևը չի կարող երգել «Ու՞ր, ու՞ր Դուք հեռացաք », բայց խաչ դնել ստեղծագործության վրա, չի կարելի: Այդ իսկ պատճառով «Յունոնան և Ավոսը», այնուամենայնիվ, ես պահպանեցի: Իսկ, ընդհանրապես, Դուք ճիշտ եք: Վերջին տասը տարիներին «խորհրդատուները» առանձնակի շատացել են: Մենք կորցրինք Գորինին, Աբդուլովին, Յանկովսկուն և «Լենկոմ»-ը կառուցող էլի մի շարք փայլուն շինարարների և միշտ լսվում է , որ «Լենկոմ»-ը արդեն առաջվանը չէ: Իրոք, մեր համար այնքան էլ հեշտ փուլի մեջ չենք այսօր: Բայց գիտե՞ք, ինձ ուրախացնում է մեր երիտասարդությունը, որը վերցրել է մեր խաղացանկը և թատրոնը առաջ է տանում:
- Հարցազրույցներում դուք մեկ անգամ չի, որ նշել եք, որ Ձէր ամենամերձավոր զինակիցը Գրիգորի Գորինն էր:
- Այո, նա հաճախ էր ինձ սթափեցնում. «Մարկ, դե ի՞նչ ես դու անում: Այս ի՞նչ անճաշակություն է: Չե՞ս ամաչում, որ այդպիսի տեսարան ես ներկայացման մեջ դնում»: Իսկ հիմա, առանց նրա ես զգում եմ ներքին անհարմարություն, քանի որ չկա այդպիսի մոտ անձնավորությունը:
- Իսկ մի՞թե Ալեքսանդրա Մարկովնան Ձեզ այդպես չի կարող ասել:
- Ոչ, ի՞նչ եք ասում: Նա գտնում է, որ ես հանճար եմ: Ճիշտ այնպես, ինչպես թատերական վարիչները, որոնք գիտեն, որ եղել է Ստանիսլավսկին և նրանից անմիջապես հետո` ես:
- Հինգ տարի առաջ, թատերախմբի հավաքի ժամանակ դուք ասել եք, որ արդեն հասել եք որոշակի տարիքի (2013թ.- հոկտեմբերին լրացավ Մարկ Զախարովի 80-ամյակը - «ԹԱԳԼՈՒՐ»), որից հետո քեզ ուղղված յուրաքանչյուր հաճոյախոսություն կընկալվի որպես ակնարկ: Անցած 5 տարում նման հաճոյախոսություններ եղե՞լ են:
- Դրանք ավելի շատ չեն դարձել: Դա հաստատ է: Սակայն, հիմա, կապված «Երկնային ճամփորդների» հետ կրկին երևացել են բարձր հնչեղության բառեր: Բայց ես չեմ կարող ասել, որ դրանք ակնարկներով հաճոյախոսություններ են: Դրանց հաջորդել է նաև քննադատությունը, որն, անշուշտ, ինձ ուրախացնում է:
- Դուք երբեք ստորաքարշություն չեք արել իշխանության առաջ, սակայն «բոլոր ժամանակների առաջնորդի արահետը չի խոտածածկվում»: Ինչո՞վ եք դա բացատրում:
- Դժվար է ասել: Ես, իհարկե ուրախացա, որ եկավ Մեդվեդևը: Այս պատերի մեջ եղել են Պուտինը, Ելցինը և Գորբաչյովը: Բայց ինչպես պատասխանել Ձեր հարցին: Գիտեք, ես միշտ հիշում եմ, որ Կոնստատնտին Սերգեևիչ Ստանիսլավսկին միանման հուզվում էր, երբ թատրոն էր գալիս Մեծ իշխանը կամ Կլիմենտ Եֆրեմովիչ Վորոշիլովը: Նա արտահայտում էր միանման զգացումներ միանման հուզումներ: Իմ մոտ էլ է այդպես: Ճիշտ է սովետական ժամանակ այլ միտում կար: Հենց որ «Լենկոմ» էր ժամանում կառավարության որևէ պաշտոնյա, նրան շուտով ազատում էին աշխատանքից… Երևի դա համընկել է, սակայն ինչ-որ տեղ ես կարդացել եմ, որ թատրոնի շենքը գտնվում է շատ ուժեղ էներգետիկ կետում և, հավանաբար, այն ունի ինչ-որ մետաֆիզիկա, ինչ-որ հանելուկային բան իր պատերի մեջ: Ո՞վ չի միայն այստեղ աչքի ընկել: Մի անգամ Լուժկովը թռուցիկ և շատ մտերիմ առաջարկեց ինձ տեղափոխվել մեկ այլ շենք. «Մարկ, մենք հիմա նորոգել ենք Օրդինկայի վրա գտնվող «Փոքր թատրոնի» շենքը: Այնտեղ ամեն ինչ պատրաստ է: Արի «Լենկոմ»-ը տեղափոխիր այնտեղ, իսկ այստեղ մենք կհիմնանորոգենք, կկառուցենք հսկայական ստորգետնյա հարկ, կկառուցենք հարկեր նաև վերևից»: Ես ասացի. «Ի՞նչ եք ասում, շնորհակալություն, կարիք չկա, մենք այստեղ դեռ կաշխատենք»: Եթե այն ժամանակ համաձայնվեի, հիմա այստեղ այս թատրոնը չէր լինի:
