Վ. Յակով. «Մահակի հարված ստանաս գլխիդ և միայն հասցնես զարմանալ...»08.20.2019
«Թագլուրի» ընթերցողներին ենք ներկայացնում ռուսական «Տեատրալ» թատերական հանդեսի գլխավոր խմբագիր Վալերի Յակովի «Լինե՞լ, թե՝ չլինել» հոդվածը:
Թատերական դիմակները նորաձևությունից դուրս են մղվում: Հիմա նորաձևը ոստիկանական համազգեստով սադիստների դիմակներն են: Այսօր այդպիսիք շատ ավելի գրավիչ են «ոսկե» դիմակներից, որովհետև հնարավորություն են տալիս արհամարել սովորությունները, օրենքները, բարոյականությունը և իրավունքը: Այդպիսի անօրինության խրախճանքի պատճառով վերջին շաբաթների ընթացքում մշակութային հանրությունը քննարկում է ոչ թե առաջիկա պրեմիերաները, այլ Մոսկվայի փողոցներում քաղաքացիների մասսայական ծեծը:
Այդ քաղաքացիները մեծամասամբ երիտասարդ են, ժպտերես և իշխանությամբ վախ չտեսած: Նրանք դեռ այնքան մատղաշ են, որ չեն հասցրել ազատվել պատրանքներից և հավատում են օրենքի հաղթանակին, Սահմանադրության գերակայությանը, դատարանների արդարությանը և իրավապահ մարմինների հուսալիությանը: Նրանց, տակավին մինչև վերջերս, թվում էր, որ բարություն և չարություն արտահայտող դիմակները թատրոնի ոլորտից են, որոնք կապ չունեն սովորական կյանքի հետ: Նրանք կինոնկարներով ընտելացել են այն բանին, որ սեփական դեմքերը ոչ թատերական դիմակներով սովորաբար ծածկում են բանդիտները, թալանչիները և ահաբեկիչները: Սակայն իրականությունը, ինչպես միշտ, զգալիորեն հարուստ է վիրտուալից:
Նրա մեջ լուծվել է ամեն ինչ: Եվ դիմակները, և ոստիկանական համազգեստը, և երբեմնի պատվաբեր գվարդիականի կոչումը, և կիսաքրեական սանձարձակությունը, երբ առանց բացահայտվելու, ոհմակով հարձակվում են անզեն աղջկա կամ պատանու վրա, և ծեծում են , քարշ են տալիս, ծաղրում են...
Աբսուրդի, սարսափի և ֆանտասմագորիայի թատրոնը լցրել է Մոսկվայի, Պիտերի և Ռուսաստանի մյուս քաղաքների փողոցները՝ շեղելով հասարակության ուշադրությունը ավանդական թատրոնից: Եվ այդ պատճառով թատերաշրջանի բացմանն ընդառաջ ստիպված գրում ենք ոչ թե սպասելիքների, հույսերի և կանխատեսումների, այլ մեր կյանքը պայթեցնող ավելի բարձր, կոպիտ և տագնապալի իրադարձությունների այս սյունակը: Դրանցից արդեն չես թաքնվի թատերական դահլիճների հարմարավետության մեջ և չես թաքցնի գլուխդ թատերական ավազի մեջ: Դրանք արդեն տեղի են ունենում մեր կողքին, դրանք ամեն պահ իրենց մթամած լծի տակ կարող են առնել մեզնից յուրաքանչյուրին: Դրա համար պարտադիր չէ գաղափարական ընդդիմադիր լինել կամ էլ միամտորեն պահանջել մաքուր ընտրություններ: Դրա համար բավարար է դուրս գալ փողոց ոչ այն ժամին ոչ այն տեղում, որպեսզի անհայտ դիմակավոր սադիստից մահակի հարված ստանաս գլխիդ և միայն հասցնես զարմանալ, թե ինչպե՞ս է նրան հաջողվում ծպտվել արտաքինից օրինապահ ոստիկանների արանքում:
Բռնության այս ողջ «խրախչանքին» չէին կարող չարձագանքել և շատ մշակութային գործիչներ՝ դերասաններ, ռեժիսորներ, երաժիշտներ, գրողներ... Նրանք այս կամ այն ձևով արձագանքում են տագնապալի իրադարձություններին: Ոմանք դուրս են գալիս ակցիաների, մյուսները գրում են կոլեկտիվ նամակներ, երրորդները իրենց դիրքորոշումն արտահայտում են անձնական բլոգներում, չորրորդները դատապարտում են բողոքողներին... Կարծիքները, հայացքները և գնահատականները կարող են տարբեր լինել: Եվ դա նորմալ է քաղաքակիրթ հասարակության համար: Նույնիսկ անմասնակից լինելը կարելի է հասկանալ: Չի կարելի հասկանալ միայն մեկ բան՝ անօրինական բռնության արդարացումը:
Ավելի քան 100 տարի առաջ Լև Տոլստոյը սկսեց վառ և վերջ չունեցող քննարկում՝ կոչ անելով չդիմադրել չարին բռնությամբ: Նա քննադատում էր իշխանության բռնությունը քաղաքացիների նկատմամբ և քննադատում էր իշխանության դեմ բռնության կոչ անող հեղափոխականներին: Մեծ գրողը ուտոպիստական մարդասիրության լավագույն ավանդություններով առաջարկում էր բռնության դեմ հակադրել սեր: Նա վստահ էր, որ բոլոր դեպքերում բարին ուժեղ է չարից, նա սովորեցնում էր, որ չարին կարելի է և պետք է հակադրվել, բայց ոչ բռնությամբ, այլ ուրիշ, ոչ բռնի մեթոդներով՝ համոզմունքով, վիճաբանությամբ, բողոքով... Անցել է ավելի քան մեկ դար, իսկ այդ բառերը նախկինի պես առաջացնում են կրքոտ վեճեր, Ռուսաստանի փողոցներում նախկինի պես բռնությունը հարգի է, իսկ բարին և սերը, եթե անգամ հաղթում են, ապա առավելապես թատերական բեմահարթակում...
Սակայն մռայլ իրականությունը մոտենում է թատերական շքամուտքին: Եվ արդեն Քննչական կոմիտեի քննիչը դեռ մինչև տակավին վերջերս սպիտակ թելով կարում էր «7-րդ ստուդիայի» գործը, հիմա սպիտակ պարաններով կարում է «Զանգվածային անկարգությունների» գործը: Արդեն հայտնի ռեժիսորի ձեռքերը ոլորում են փողոցում, հարցաքննում են ողջ գիշեր, ասես խոշտանգումների նկուղներում՝ հասցնելով նրան մինչև վերակենդանացման... Արդեն բողոքող երիտասարդներին «ոլորում» են թատրոնների պատուհանների տակ, և նրանք այս ու այն կողմ ցրվելով՝ թաքնվում են հարևան տաճարներում...
Այս սրված իրավիճակում ողջ հրատապը վերածվում է հարցի. «Ում հետ եք դուք, մշակույթի վարպետներ», իսկ հանուն ինչի՞ եք դուք, վարպետներ: Հանուն չարի և բռնությա՞ն, թե հանուն սիրո և բարիի: Հանուն դիմակների՞ և մահակների, թե հանուն երկխոսության և համոզմունքների: Այսօր ձեր դիրքորոշումը, ձեր հեղինակությունը և ձեր համերաշխությունը կարող են դադարեցնել ահագնացող իշխող բռնությունը և կարող են կանխել պատասխան բռնությունը:
Վերջին իրադարձություններից դատելով, իշխանությունը նախընտրում է մահակի ուժը՝ ցուցաբերելով խելքի բացակայություն: Այն հավերժական հարց չէ. «Լինե՞լ, թե՝ չլինել»: Կա հեշտ պատասխանը. «հարվածել» (հեղինակը բառախաղ է անում ռուսերենում «бить» բառը նշանակում է և «լինել», և «հարվածել»): Եվ հարվածում է: Եվ գիշերները «կարում», նաև՝ «ոլորում» է: Իսկ մշակույթի շատ գործիչներ նախկինի պես անմասնակից են: Եվ Լև Տոլստոյին նախկինի պես չեն լսում...
«Թագլուրի» ընթերցողներին ենք ներկայացնում ռուսական «Տեատրալ» թատերական հանդեսի գլխավոր խմբագիր Վալերի Յակովի «Լինե՞լ, թե՝ չլինել» հոդվածը:
Թատերական դիմակները նորաձևությունից դուրս են մղվում: Հիմա նորաձևը ոստիկանական համազգեստով սադիստների դիմակներն են: Այսօր այդպիսիք շատ ավելի գրավիչ են «ոսկե» դիմակներից, որովհետև հնարավորություն են տալիս արհամարել սովորությունները, օրենքները, բարոյականությունը և իրավունքը: Այդպիսի անօրինության խրախճանքի պատճառով վերջին շաբաթների ընթացքում մշակութային հանրությունը քննարկում է ոչ թե առաջիկա պրեմիերաները, այլ Մոսկվայի փողոցներում քաղաքացիների մասսայական ծեծը:
Այդ քաղաքացիները մեծամասամբ երիտասարդ են, ժպտերես և իշխանությամբ վախ չտեսած: Նրանք դեռ այնքան մատղաշ են, որ չեն հասցրել ազատվել պատրանքներից և հավատում են օրենքի հաղթանակին, Սահմանադրության գերակայությանը, դատարանների արդարությանը և իրավապահ մարմինների հուսալիությանը: Նրանց, տակավին մինչև վերջերս, թվում էր, որ բարություն և չարություն արտահայտող դիմակները թատրոնի ոլորտից են, որոնք կապ չունեն սովորական կյանքի հետ: Նրանք կինոնկարներով ընտելացել են այն բանին, որ սեփական դեմքերը ոչ թատերական դիմակներով սովորաբար ծածկում են բանդիտները, թալանչիները և ահաբեկիչները: Սակայն իրականությունը, ինչպես միշտ, զգալիորեն հարուստ է վիրտուալից:
Նրա մեջ լուծվել է ամեն ինչ: Եվ դիմակները, և ոստիկանական համազգեստը, և երբեմնի պատվաբեր գվարդիականի կոչումը, և կիսաքրեական սանձարձակությունը, երբ առանց բացահայտվելու, ոհմակով հարձակվում են անզեն աղջկա կամ պատանու վրա, և ծեծում են , քարշ են տալիս, ծաղրում են...
Աբսուրդի, սարսափի և ֆանտասմագորիայի թատրոնը լցրել է Մոսկվայի, Պիտերի և Ռուսաստանի մյուս քաղաքների փողոցները՝ շեղելով հասարակության ուշադրությունը ավանդական թատրոնից: Եվ այդ պատճառով թատերաշրջանի բացմանն ընդառաջ ստիպված գրում ենք ոչ թե սպասելիքների, հույսերի և կանխատեսումների, այլ մեր կյանքը պայթեցնող ավելի բարձր, կոպիտ և տագնապալի իրադարձությունների այս սյունակը: Դրանցից արդեն չես թաքնվի թատերական դահլիճների հարմարավետության մեջ և չես թաքցնի գլուխդ թատերական ավազի մեջ: Դրանք արդեն տեղի են ունենում մեր կողքին, դրանք ամեն պահ իրենց մթամած լծի տակ կարող են առնել մեզնից յուրաքանչյուրին: Դրա համար պարտադիր չէ գաղափարական ընդդիմադիր լինել կամ էլ միամտորեն պահանջել մաքուր ընտրություններ: Դրա համար բավարար է դուրս գալ փողոց ոչ այն ժամին ոչ այն տեղում, որպեսզի անհայտ դիմակավոր սադիստից մահակի հարված ստանաս գլխիդ և միայն հասցնես զարմանալ, թե ինչպե՞ս է նրան հաջողվում ծպտվել արտաքինից օրինապահ ոստիկանների արանքում:
Բռնության այս ողջ «խրախչանքին» չէին կարող չարձագանքել և շատ մշակութային գործիչներ՝ դերասաններ, ռեժիսորներ, երաժիշտներ, գրողներ... Նրանք այս կամ այն ձևով արձագանքում են տագնապալի իրադարձություններին: Ոմանք դուրս են գալիս ակցիաների, մյուսները գրում են կոլեկտիվ նամակներ, երրորդները իրենց դիրքորոշումն արտահայտում են անձնական բլոգներում, չորրորդները դատապարտում են բողոքողներին... Կարծիքները, հայացքները և գնահատականները կարող են տարբեր լինել: Եվ դա նորմալ է քաղաքակիրթ հասարակության համար: Նույնիսկ անմասնակից լինելը կարելի է հասկանալ: Չի կարելի հասկանալ միայն մեկ բան՝ անօրինական բռնության արդարացումը:
Ավելի քան 100 տարի առաջ Լև Տոլստոյը սկսեց վառ և վերջ չունեցող քննարկում՝ կոչ անելով չդիմադրել չարին բռնությամբ: Նա քննադատում էր իշխանության բռնությունը քաղաքացիների նկատմամբ և քննադատում էր իշխանության դեմ բռնության կոչ անող հեղափոխականներին: Մեծ գրողը ուտոպիստական մարդասիրության լավագույն ավանդություններով առաջարկում էր բռնության դեմ հակադրել սեր: Նա վստահ էր, որ բոլոր դեպքերում բարին ուժեղ է չարից, նա սովորեցնում էր, որ չարին կարելի է և պետք է հակադրվել, բայց ոչ բռնությամբ, այլ ուրիշ, ոչ բռնի մեթոդներով՝ համոզմունքով, վիճաբանությամբ, բողոքով... Անցել է ավելի քան մեկ դար, իսկ այդ բառերը նախկինի պես առաջացնում են կրքոտ վեճեր, Ռուսաստանի փողոցներում նախկինի պես բռնությունը հարգի է, իսկ բարին և սերը, եթե անգամ հաղթում են, ապա առավելապես թատերական բեմահարթակում...
Սակայն մռայլ իրականությունը մոտենում է թատերական շքամուտքին: Եվ արդեն Քննչական կոմիտեի քննիչը դեռ մինչև տակավին վերջերս սպիտակ թելով կարում էր «7-րդ ստուդիայի» գործը, հիմա սպիտակ պարաններով կարում է «Զանգվածային անկարգությունների» գործը: Արդեն հայտնի ռեժիսորի ձեռքերը ոլորում են փողոցում, հարցաքննում են ողջ գիշեր, ասես խոշտանգումների նկուղներում՝ հասցնելով նրան մինչև վերակենդանացման... Արդեն բողոքող երիտասարդներին «ոլորում» են թատրոնների պատուհանների տակ, և նրանք այս ու այն կողմ ցրվելով՝ թաքնվում են հարևան տաճարներում...
Այս սրված իրավիճակում ողջ հրատապը վերածվում է հարցի. «Ում հետ եք դուք, մշակույթի վարպետներ», իսկ հանուն ինչի՞ եք դուք, վարպետներ: Հանուն չարի և բռնությա՞ն, թե հանուն սիրո և բարիի: Հանուն դիմակների՞ և մահակների, թե հանուն երկխոսության և համոզմունքների: Այսօր ձեր դիրքորոշումը, ձեր հեղինակությունը և ձեր համերաշխությունը կարող են դադարեցնել ահագնացող իշխող բռնությունը և կարող են կանխել պատասխան բռնությունը:
Վերջին իրադարձություններից դատելով, իշխանությունը նախընտրում է մահակի ուժը՝ ցուցաբերելով խելքի բացակայություն: Այն հավերժական հարց չէ. «Լինե՞լ, թե՝ չլինել»: Կա հեշտ պատասխանը. «հարվածել» (հեղինակը բառախաղ է անում ռուսերենում «бить» բառը նշանակում է և «լինել», և «հարվածել»): Եվ հարվածում է: Եվ գիշերները «կարում», նաև՝ «ոլորում» է: Իսկ մշակույթի շատ գործիչներ նախկինի պես անմասնակից են: Եվ Լև Տոլստոյին նախկինի պես չեն լսում...
.jpg)
