Համո Սահյանը՝ Նիկոլայ Գոգոլի «Ռևիզորի» տիրույթում12.04.2017
Երևանի Հակոբ Պարոնյանի անվան երաժշտական կոմեդիայի պետական թատրոնը հանդիսատեսի դատին է հանձնել ռուսական դրամատուրգիայի ամենահայտնի դասական գործերից մեկի՝ Նիկոլայ Գոգոլի «Ռևիզոր» պիեսի մի յուրօրինակ բեմադրություն՝ ռեժիսոր Հակոբ Ղազանչյանի ընթերցմամբ:
Ընդհանրապես դասական գործը ենթադրում է ակադեմիական հետևողականություն հեղինակային գրական ստեղծագործության տառի նկատմամբ: Պատկառանքը գոգոլյան անմահ ստեղծագործության հանդեպ, կարծես թե, պետք է իր ուժային ներգործությունը թողներ գավառային քաղաքի պաշտոնյաների գրոտեսքային կերպարները կառուցող բեմադրիչի ու դերասանների աշխատանքի վրա: Սակայն ռուսաստանցի դասական հեղինակի պարոնյանական բեմ բարձրացած չինովնիկական դասը մի յուրօրինակ ներշնչմամբ ոչ միայն հեռացել է ակադեմիականության այդ ծանրությունից, այլև սահմանված տարածությունը թեթևությամբ հաղթահարող մարզիկի վարպետությամբ, ասես, ստիպում է ակնդետ հետևել կերպարների յուրաքանչյուր շարժումին, յուրաքանչյուր ռեպլիկին ու դիմախաղին:
Ներկայացման հենց սկզբից, խաղատան ջազային երաժշտության ներքո, ասես նկարչի կտավին, մեկը մյուսի հետևից հայտնվում են միևնույն հագուկապով մարդիկ՝ գավառային քաղաքի վերնախավը: Նրանք և ողջ միջավայրը գոգոլյան չեն ոչ ժամանակագրությամբ, ոչ արտաքին խորհրդանշաններով, ոչ հագուստով, ոչ երաժշտությամբ և ոչ բեմական տեսարաններն իրենց պարային շարժումներով շրջանակող, թեթև հագուկապով պարուհիներով: Անմիջապես ձևավորվում է այն մտայնությունը, որ հասցե ու հայրենիք չունեցող, բայց մայրաքաղաք ունեցող գավառում բոլորն իրենց վիճակից շատ գոհ են եղել միշտ նաև՝ իրենց կյանքի նախորդ ողջ ժամանակահատվածում:
Չինովնիկները, որոնց հետ է, բնականաբար, նաև քաղաքագլուխը, պետական աշխատավարձ են ստանում, նաև՝ կաշառք են տալիս ու առնում, թղթախաղով գումարներ են հաղթում կամ տարվում և անիվի մեջ տեղապտույտ տվող սկյուռի պես, չեն էլ մտահոգվում, որ իրականում ոչ միայն առաջ չեն գնում, այլև ամեն վայրկյան իրենց նկարագիրը ամբողջացնում են ձանձրույթի ու ճահճացումի նորանոր խորհրդանշաններով:
Եվ հանկարծ հայտնվում է այս գաղջ թանձրուկը տակնուվրա անողը՝ «ռևիզորը»:
Պարոնյանական թատրոնի նոր բեմադրության մեջ ռևիզորի իրական կամ ոչ իրական լինելը հարցի գլխավոր կողմը չէ: Էականը, թերևս, այն հարցադրումն է, թե որքանով է մանր ու մեծ խարդախությունների, գավառացու թմբիրի մեջ ապրող պաշտոնյան պատրաստ ապաշխարելու իր սխալների համար, սթափվելու իր անցյալի մեղքերից, վերագնահատելու ներկան և, գոնե, փորձ կատարելու վերականգնել իր մարդկային դիմագիծը:
Գոգոլի հայտնի պիեսի առանցքը պահպանելով, սակայն, խաղի մեջ չառնելով տեքստի մի պատկառելի հատված, շրջանցելով հեղինակային շատ տեսարաններ և, նույնիսկ երկրորդ պլանի հերոսների, Հակոբ Ղազանչյանն, ասես հանդիսատեսի մտապատկերը փորձում է ամբողջացնել միջավայր ձևավորող այնպիսի գծերով, որոնք կարող են ենթագիտակցական մակարդակում, հանկարծ, առաջացնել այդ ամենին հոգևոր ինչ որ արժեքով հակադրվելու պահանջ:
Ռեժիսորը առաջարկում է այդպիսի հոգևոր կռվանի իր տարբերակը, որը թեև. ամենևին էլ գոգոլյան գրչի ծնունդ չէ, բայց ծնվում է այսօրվա հայ հանդիսատեսի, արտիստի, մտավորականի և քաղաքացու համար՝ թե բեմում և թե բեմական անջրպետի պայմանականությունից դուրս և կոնկրետությամբ ունի նույնպիսի համամարդկային նշանակություն, ինչպիսին Նիկոլայ Գոգոլի անմահ ստեղծագործությունն է:
Դա ըստ բեմադրիչի, օրինակ, կարող է լինել 20-րդ դարի հայ բանաստեղծի հայրենիքին ուղղված սիրո խոստովանությունը.
Հայաստան ասելիս այտերս այրվում են,
Հայաստան ասելիս ծնկներս ծալվում են,
Չգիտեմ ինչու է այդպես:
Հայաստան ասելիս շրթունքս ճաքում է,
Հայաստան ասելիս հասակս ծաղկում է,
Չգիտեմ ինչու է այդպես...
Հեղ.՝ «ԹԱԳԼՈՒՐ»
Երևանի Հակոբ Պարոնյանի անվան երաժշտական կոմեդիայի պետական թատրոնը հանդիսատեսի դատին է հանձնել ռուսական դրամատուրգիայի ամենահայտնի դասական գործերից մեկի՝ Նիկոլայ Գոգոլի «Ռևիզոր» պիեսի մի յուրօրինակ բեմադրություն՝ ռեժիսոր Հակոբ Ղազանչյանի ընթերցմամբ:
Ընդհանրապես դասական գործը ենթադրում է ակադեմիական հետևողականություն հեղինակային գրական ստեղծագործության տառի նկատմամբ: Պատկառանքը գոգոլյան անմահ ստեղծագործության հանդեպ, կարծես թե, պետք է իր ուժային ներգործությունը թողներ գավառային քաղաքի պաշտոնյաների գրոտեսքային կերպարները կառուցող բեմադրիչի ու դերասանների աշխատանքի վրա: Սակայն ռուսաստանցի դասական հեղինակի պարոնյանական բեմ բարձրացած չինովնիկական դասը մի յուրօրինակ ներշնչմամբ ոչ միայն հեռացել է ակադեմիականության այդ ծանրությունից, այլև սահմանված տարածությունը թեթևությամբ հաղթահարող մարզիկի վարպետությամբ, ասես, ստիպում է ակնդետ հետևել կերպարների յուրաքանչյուր շարժումին, յուրաքանչյուր ռեպլիկին ու դիմախաղին:
Ներկայացման հենց սկզբից, խաղատան ջազային երաժշտության ներքո, ասես նկարչի կտավին, մեկը մյուսի հետևից հայտնվում են միևնույն հագուկապով մարդիկ՝ գավառային քաղաքի վերնախավը: Նրանք և ողջ միջավայրը գոգոլյան չեն ոչ ժամանակագրությամբ, ոչ արտաքին խորհրդանշաններով, ոչ հագուստով, ոչ երաժշտությամբ և ոչ բեմական տեսարաններն իրենց պարային շարժումներով շրջանակող, թեթև հագուկապով պարուհիներով: Անմիջապես ձևավորվում է այն մտայնությունը, որ հասցե ու հայրենիք չունեցող, բայց մայրաքաղաք ունեցող գավառում բոլորն իրենց վիճակից շատ գոհ են եղել միշտ նաև՝ իրենց կյանքի նախորդ ողջ ժամանակահատվածում:
Չինովնիկները, որոնց հետ է, բնականաբար, նաև քաղաքագլուխը, պետական աշխատավարձ են ստանում, նաև՝ կաշառք են տալիս ու առնում, թղթախաղով գումարներ են հաղթում կամ տարվում և անիվի մեջ տեղապտույտ տվող սկյուռի պես, չեն էլ մտահոգվում, որ իրականում ոչ միայն առաջ չեն գնում, այլև ամեն վայրկյան իրենց նկարագիրը ամբողջացնում են ձանձրույթի ու ճահճացումի նորանոր խորհրդանշաններով:
Եվ հանկարծ հայտնվում է այս գաղջ թանձրուկը տակնուվրա անողը՝ «ռևիզորը»:
Պարոնյանական թատրոնի նոր բեմադրության մեջ ռևիզորի իրական կամ ոչ իրական լինելը հարցի գլխավոր կողմը չէ: Էականը, թերևս, այն հարցադրումն է, թե որքանով է մանր ու մեծ խարդախությունների, գավառացու թմբիրի մեջ ապրող պաշտոնյան պատրաստ ապաշխարելու իր սխալների համար, սթափվելու իր անցյալի մեղքերից, վերագնահատելու ներկան և, գոնե, փորձ կատարելու վերականգնել իր մարդկային դիմագիծը:
Գոգոլի հայտնի պիեսի առանցքը պահպանելով, սակայն, խաղի մեջ չառնելով տեքստի մի պատկառելի հատված, շրջանցելով հեղինակային շատ տեսարաններ և, նույնիսկ երկրորդ պլանի հերոսների, Հակոբ Ղազանչյանն, ասես հանդիսատեսի մտապատկերը փորձում է ամբողջացնել միջավայր ձևավորող այնպիսի գծերով, որոնք կարող են ենթագիտակցական մակարդակում, հանկարծ, առաջացնել այդ ամենին հոգևոր ինչ որ արժեքով հակադրվելու պահանջ:
Ռեժիսորը առաջարկում է այդպիսի հոգևոր կռվանի իր տարբերակը, որը թեև. ամենևին էլ գոգոլյան գրչի ծնունդ չէ, բայց ծնվում է այսօրվա հայ հանդիսատեսի, արտիստի, մտավորականի և քաղաքացու համար՝ թե բեմում և թե բեմական անջրպետի պայմանականությունից դուրս և կոնկրետությամբ ունի նույնպիսի համամարդկային նշանակություն, ինչպիսին Նիկոլայ Գոգոլի անմահ ստեղծագործությունն է:
Դա ըստ բեմադրիչի, օրինակ, կարող է լինել 20-րդ դարի հայ բանաստեղծի հայրենիքին ուղղված սիրո խոստովանությունը.
Հայաստան ասելիս այտերս այրվում են,
Հայաստան ասելիս ծնկներս ծալվում են,
Չգիտեմ ինչու է այդպես:
Հայաստան ասելիս շրթունքս ճաքում է,
Հայաստան ասելիս հասակս ծաղկում է,
Չգիտեմ ինչու է այդպես...
Հեղ.՝ «ԹԱԳԼՈՒՐ»